نورپردازی شهری از جمله عناصر تأثیرگذار و کلیدی در طراحی فضای شهریِ امروزی محسوب می‌شود که در جلوه بصری و کیفی عناصر بسیار مؤثر است. امروزه با توجه به تغییر ساختار زندگی جوامع و جریان بخش بزرگی از فعالیتها و کارکردهای محیطهای انسانی در ساعات شبانه، استفاده از نور مصنوعی در غیاب نور طبیعی روز، امری اجتناب‌ناپذیر است.
به عبارتی می‌توان گفت تاکنون سیمای شهری و هر آنچه در ارتباط با آن است با احتساب روشنایی روز و در محدوده زمانی تابش نور خورشید حضور خود را برای جهانیان عیان می کرده است، به عبارتی نور خورشید مانند ظرفی است که محتوای درون خود را شکل و شخصیت می بخشد. اما چهره شهر در شب نیز در هویت و جذابیت شهر بسیار اهمیت دارد. می توان گفت نورپردازی شهری تعریف کننده هویت شهر است و نبود نور مناسب و تاریکی های زیاد عوارضی مثل افزایش حوادث، تصادفات، جرایم و البته به خطر افتادن امنیت شهری را به همراه خواهد داشت.
البته که انسان برای جهت یابی، تأمین امنیت و انجام امور روزمره نیازمند روشن کردن فضاست، اما موضوع مورد توجه آن است که در قرن 21، نورپردازی نقشی فراتر از برطرف کردن چنین نیازهای اولیه ای را بر عهده دارد. به عبارتی باید گفت نورپردازی یک فن، علم و هنر است و با آنچه روشن کردن برای دیده شدن تعریف می شود، فاصله زیادی گرفته است.
اهمیت نورپردازی شهری
همانطور که از نام آن مطرح می شود، نورپردازی شهری به طراحی روشنایی مصنوعی برای همه عناصر در محیط شهری اشاره دارد .قبلاً، نورپردازی شهری در درجه اول برای چهار هدف اصلی ارائه شد، که عبارت بودند از: ایمنی عناصرشهری، امنیت ساکنان شهر، زیبایی محیط و رونق اقتصادی کشور، که از توانایی نور برای حمایت از فعالیت های شب و زیبا نمودن آن به کار گرفته می شود. از چهار جنبه های فوق، نورپردازی برای ایمنی حصول اطمینان ازسطح مناسب نورپردازی است تا شرایط کاری ایمن را فراهم کند.
بطور کلی می‌توان اهمیت نورپردازی شهری را به این صورت بیان کرد.
براي پي بردن به نقش نورپردازی در خوانايی شهر لازم است ابتدا مفهوم خوانايی را تعریف کنیم. خوانايی كيفيتی است كه شرایط قابل درك شدن يك مكان را فراهم می كند.خوانايي در دو سطح اهميت پيدا می كند ؛ يكي الگوهای فعاليت و ديگري فرم كالبدی ؛ كه پنج عنصر كليدي آن طبق تعريف لينچ راه ، لبه ، گره ، نشانه و حوزه است. خوانايي تك تك اين عناصر و مجموعه آنها با هم در سطوح مختلف ، خوانايي شهر را سبب می شود.
پس می توان گفت منظور از خوانایی در بافتهای شهری آن است که بتوان اجزای بافت را شناخت و آنها را در ذهن، در قالبی به هم پیوسته به یکدیگر ارتباط داد. با توجه به اینکه موارد ایجاد کننده کیفیت خوانایی تنها در طول روز به چشم میخورند، نورپردازی مناسب شهر و محله های آن به منظور ایجاد این کیفیت در شب نیز حائل اهمیت است.
نورپردازی اصولی شهر می‌تواند به آن هویت بخشیده و تصویری منحصر به فرد برای مردم ساکن آنجا و مسافران و گردشگران ایجاد کند. نورپردازی تاریخی، نورپردازی مذهبی، نورپردازی ورزشی، نورپردازی مدرن و … می‌تواند مشخصه یک شهر باشد. می توان با نوع نورپردازی هويت شهر را نمايان و قابل فهم كرد.نوع رنگ، شدت نور، ارتباط نورپردازي با روحيات و كاراكتر شهر و فضاهای شهری ، از جمله عوامل اثرگذار در شناساندن هويت شهر توسط نورپردازی است.
- حس امنیت با نورپردازی شهری
توقع امنيت در ميان نيازها بشر جایگاه بالایی دارد. در واقع اولين نياز غيرقابل انکار در عرصه حيات شهري، نياز به ایمني و امنيت است. بر طرف شدن این نياز در شب ارتباط مستقيمی با نحوه روشنایی شهر دارد. وجه فيزیکی امنيت نيز به اندازه جنبه روانی آن مهم است. اگر فرد به واسطه تهدید خطرات فيزیکی خود را ایمن نداند مسلما از نظر روانی نيز احساس امنيت نمی كند بنابراین تامين ایمنی نيز بسيار اهميت دارد.
نورپردازی برای امنیت شامل تامین میزان مناسبی از روشنایی به منظور ایجاد شرایط كاری مطمئن، پیاده روهای امن و شناسایی هرنوع مخاطره داخلی یا بیرونی می شود. نورپردازی تامین كننده ایمنی معمولا در نورپردازی های خارجی به افزایش احساس ایمنی افراد منجر می شود.
روشنایی، ایمنی را بوجود می آورد. چرا كه ایجاد حداقل دید برای شهروندان در شب اجتناب ناپذیر است. تاریکی با كاستن از دامنه ادراك انسان هم از نظر روانی ترس انگیز است و هم می تواند پوششی باشد برای بسیاری از رفتارهای معارض امنیت بنابراین روشنایی در ایجاد امنیت موثر است از این جهت كه شهری در تاریکی، محیط مستعدی برای فعالیت بزهکاران است. و مهم ترین مسئله ای كه امنیت را آشکارا به مخاطره می افکند، جرم است. از اینرو از بین بردن بستر رفتارهای مجرمانه برای دستیابی به امنیت واجب می باشد. گوشه های پنهان، كم تردد و كم نور پتانسیل زیادی برای جرم خیز بودن دارند. لذا باید به طرق مختلف آن ها را حذف نمود. نورپردازی از اقداماتی در جهت جرم زدایی و ایجاد امنیت است.
نورپردازی مناسب فضاهای شهری از شکل گیری مناطق کور در شهر می کاهد. این امر بدین معنا است که برخی مناطق در شبها به دلیل عدم نورپردازی مصنوعی می تواند بهترین راهکار در افزایش امنیت به شمار رود.
نورپردازی می‌تواند به طور مستقیم روی افزایش سرزندگی و کیفیت زندگی مردم کمک کند. شهری را تصور کنید که عناصر خاص آن در شب هنگام بطور صحیح نورپزدازی شده اند و تردد در آن چشم شهروندان را نوازش می‌کند.
انواع نورپردازی شهری
می توان نورپردازی در فضاهای شهری را به صورت زیر تقسیم بندی كرد. کاملا واضح است نورپردازی می تواند چند هدف را به طور هم زمان برآورده كند.
- نورپردازی عمومی : اولین دسته كه مهمترین عامل نورپردازی نیز می باشد، تامین نور عمومی شهر است. این نورپردازی در جایی كاربرد دارد كه فضای باز شهری دارای استفاده در شهر باشد. مثل نورپردازی معابر.
- نورپردازی عناصر و المانهای مهم شهری : شامل نورپردازی مجسمه ها ، ساختمانهای مهم، پل ها، علایم و تابلوهای تبلیغاتی و درختان و … می شود. كه در این مورد از چراغ های جهت دار استفاده می شود.
- تعریف یك بدنه توسط چراغ های متوالی:گاهی طراحان نورپردازی از چراغ های متوالی برای روشن نمودن یك بدنه یا یك مسیر استفاده می کند. این تاكید به دلیل اهمیت محور مزبور است كه ضمن روشن ساختن محیط ، توالی را در ذهن بیننده ایجاد می‌كند.
- نور پردازی برای تاكید بر خواص یك شی:به وسیله نورپردازی می توان بر خواصیتی از یك شی تاكید كنیم. مثل بافت ،ریتم ، تكرار، رنگ و…
- نورپردازی برای تعریف خاصیت جدید یك شی: به این وسیله می توان خواصی از یك جسم را تغییر داد. مثل رنگ آن وسیله تاباندن نور رنگی یا بافت دار كردن سطح جسم به وسیله ی نورپردازی.نورپردازی یك جسم برای نمایش فرم خاص آن
- نورپردازی به منظور تزئین اجسام:این نورپردازی معمولا در اعیاد و مراسم خاص صورت می گیرد و معمولا به صورت موقتی است.
- استفاده از نورپردازی برای ایجاد یك شكل نمادین خاص: كه بوسیله نور اجسام خاص را ایجاد می كنند.
- نورپردازی به عنوان یك شناسه و نماد شهری:علاوه بر اینكه با نورپردازی ، می توان نشانه های شهری خوانا كرد. خود نورپردازی هم می تواند به عنوان یك نماد و شناسه شهری عمل نماید. مانند نوشتن چیزی بربدنه كوه یا نورهای لیزری گردان.
- استفاده از نورپردازی برای ایجاد جذابیت در فضاها: این نوع نورپردازی روش های مختلفی را در بر می گیرد. مثلا ایجاد نمایش های آب و نور و آهنگ ، بازیهای نوری به وسیله ی پرژكتور و… .
ملاحضات نورپردازی شهری
فضاهای شهری مورد نورپردازی را می‌توان شامل فضاهای نرم و فضاهای سخت تقسیم بندی کرد. منظور از فضاهای نرم، فضاهایی است كه عناصر طبيعی در آن نقش اصلی را به عهده دارند مانند پارك ها ، دریاچه ها و غيره. فضاهای نرم در شهر به دو صورت بکر و ساخته انسان وجود دارند. عناصر اصلی این فضاهای نرم كه مورد نورپردازی قرار می گيرند، شامل آب (آبنما، فواره و آبشار،) گياهان (درختان، بوته ها، چمن و علف ها) و صخره ها (كوه ها و سنگ ها) است.
منظور از فضاهای سخت، فضاهایی است كه با مصالح ساختمانی سخت و مستحکم مانند آجر، سنگ و غيره شکل می گيرند. البته كمتر فضایی را می توان در واقعيت یافت كه صرفاً از عناصر نرم یا سخت تشکيل شده باشد و به طور معمول تركيبی از آنها دیده می شود. لذا منظور از فضای سخت، در این تقسيم بندی، فضاهایی است كه عناصر تشکيل دهنده ی غالب آن را عناصر سخت تشکيل می دهند.
نکته ی خاص در طراحی نور هر فضا، توجه به معنا و مفهوم آن است. به نحوی كه طراحی نور می بایست در راستای توقعاتی باشد كه هر فضا باید برآورده سازد. برای مثال، در طراحی یک فضای تاریخی باید قدمت و خاطره انگيزی فضا مورد تأكيد قــرار گيــرد، در صورتيکــه در طراحــی یــک فضــای مــدرن می بایست شادابی و دقت در اجرای آن شاخص گردد.
بدیهی است كه طراحی یک فضای یادمانی یا فضای خودمانی تمهيدات متفاوتی را می طلبد. روشن است كه طراحی نور در هر مکان نيز باید با توجه به حس و حال و بار معنایی ویژه ای كه آن مکان می بایست داشته باشد، طراحی شود. این بدان معناست كه طراحی نور در هر مکان نه تنها منافاتی با حال و هوای آن نباید داشته باشد، بلکه باید تقویت كننده ی آن نيز باشد، مانند ویژگی سرزندگی در مورد ميدان شهری.
از آنجا كه هر اقدامی در فضا مستقيماً توسط حاضرین در آن درك می شود و بر رفتار آنها تأثير دارد، اینکه مخاطب اصلی در طراحی نور در آن مکان چه كسانی هستند؟ نيز از دلمشغولی های دیگر طراحی فضای شهری و نور آن است، چرا كه در برخی از فضاهای شهری قشر خاصی از افراد، غالب استفاده كنندگان از فضا را تشکيل می دهند. به عنوان مثال قبل از طراحی می بایست مشخص شود كه مخاطبين اصلی گردشگران اند یا ساكنين، فرهيختگان اند یا عوام. در این صورت تمهيدات طراحانه با توجه به روانشناسی شخصيت و تفاوت ميان افراد می بایست انجام گيرد.
به بيانی دیگر در نورپردازی شهری باید مشخص شود كه مخاطبين مورد نظر چه كسانی هستند و بسته به موقعيت اجتماعی و شخصيت خود به چه جنبه هایی از فضا توجه نموده و ترجيهات آنها كدام است. محيط به عنوان زمينه و بستر نورپردازی یکی از مهم ترین عوامل موثر در نورپردازی است. اینکه طراحی نور در كدام كشور، منطقه، شهر یا مکانی قرار دارد بر طراحی تأثير فراوانی دارد. چرا كه طراحی در هر یک از این سطوح الزامات خاصی را طلب می كند.ویژگی های منبع نور به دانش فنی موجود، امکانات مالی و انواع منبع نور موجود در بازار كشور اشاره دارد كه در طراحی می بایست مد نظر قرار گيرد.
همچنین شما می توانید برای خرید چراغ های خیابانی، معابر، پارک و ... به فروشگاه اینترنتی تجهیزات برقی و روشنایی ایزی نور مراجعه کنید.
